حفاظت محیط زیست به هرگونه عملیاتی که برای نگهداری محیط زیست یا جلوگیری از تخریب آن صورت می‌گیرد، گفته می‌شود. حفاظت از محیط زیست، عبارتست از تلاشی که به منظور حفظ سلامتی محیط و انسان‌ها، در سطوح شخصی، سازمانی یا دولتی، از محیط طبیعی محافظت می‌کند. با توجه به رشد جمعیت و تکنولوژی، محیط بیوفیزیکی گاهی اوقات نادیده گرفته می‌شود. این موضوع باید به رسمیت شناخته شود و دولت‌ها باید محدودیت‌هایی علیه فعالیت‌های تخریب محیط زیست ایجاد کنند. از سال ۱۹۶۰، جنبش‌های فعال زیست‌محیطی ایجاد شده‌اند که از مسایل مختلفی در این زمینه اطلاع دارند. هیچ توافقی در مورد میزان اثر فعالیت‌های انسانی بر روی محیط زیست وجود ندارد و اقدامات حفاظتی گاهی مورد انتقاد قرار می‌گیرند. موسسات علمی اکنون دوره‌های آموزشی را پیشنهاد می‌دهند، مثل مطالعات زیست‌محیطی، مدیریت محیط زیست و مهندسی محیط زیست، که تاریخچه و روش‌های حفاظت از محیط زیست را آموزش می‌دهند. حفاظت از محیط زیست احتیاج به توجه، به فعالیت‌های مختلف انسانی دارد. تولید زباله، آلودگی هوا و از بین رفتن تنوع زیستی (ناشی از معرفی گونه‌های مهاجم و گونه‌های در حال انقراض) بعضی از موارد مرتبط با حفاظت محیط زیست هستند. حفاظت از محیط زیست تحت تأثیر سه فاکتور در هم آمیخته‌است: قوانین زیست‌محیطی، اخلاق و آموزش و پرورش. هر کدام از این سه فاکتور، هم در سطح تصمیمات بین‌المللی و هم در سطح ارزش‌های رفتاری و شخصی، بر محیط زیست تأثیر می‌گذارند. برای اینکه حفاظت از محیط زیست به واقعیت تبدیل شود، مهم است که جوامع، در این زمینه‌ها پیشرفت کرده و تصمیمات زیست‌محیطی را اتخاذ کنند.

سازمان حفاظت محیط زیست ایران

سازمان حفاظت محیط زیست ایران سازمانی دولتی است که بر امور مربوط به حفظ محیط زیست ایران نظارت دارد. این سازمان وابسته به ریاست جمهوری ایران است و عیسی کلانتری ریاست آن را بر عهده دارد.

پیشینه

کوشش دست‌اندرکاران در سال ۱۳۳۵ (قانون شکار، مصوب ۱۳۳۵/۷/۴) منجر به تشکیل دستگاهی مستقل به نام کانون شکار ایران، با هدف حفظ نسل شکار و نظارت بر اجرای مقررات مربوط به آن شد.

در سال ۱۳۴۶ در پی تصویب قانون شکار و صید (قانون شکار و صید، مصوب ۱۳۴۶/۳/۱۶)، سازمان شکاربانی و نظارت بر صید جایگزین کانون فوق شد. بر اساس قانون اخیر، سازمان شکاربانی و نظارت بر صید، مرکب از وزیران کشاورزی، دارایی، جنگ و شش نفر از اشخاص با صلاحیت بود.

بر اساس ماده ۶ قانون فوق، وظایف سازمان شکاربانی و نظارت بر صید از محدوده نظارت و اجرای مقررات ناظر بر شکار فراتر رفته و امور تحقیقاتی و مطالعاتی مربوط به حیات وحش ایران، تکثیر و پرورش حیوانات وحشی و حفاظت از زیستگاه آنها و تعیین مناطقی به عنوان پارک وحش و موزه‌های جانورشناسی را نیز دربر گرفت.

تلاش‌های اسکندر فیروز، باعث شد کانون شکار به سازمان شکاربانی و نظارت بر صید بدل شود که نقشی مهم در حفاظت از طبیعت ایران داشت؛ سازمانی که برگزاری کنوانسیون رامسر از دستاوردهای فعالیت‌های آن است.^[۱]

در سال ۱۳۵۰ نام سازمان شکاربانی و نظارت بر صید به سازمان حفاظت محیط زیست و نام شورای‌عالی شکاربانی و نظارت بر صید به شورای‌عالی حفاظت محیط زیست تبدیل شد و امور زیست‌محیطی از جمله پیشگیری از اقدام‌های زیانبار برای تعادل و تناسب محیط زیست نیز به اختیارات قبلی آن افزوده شد.

در سال ۱۳۵۳ پس از برپایی کنفرانس جهانی محیط زیست در استکهلم و با تصویب قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست در ۲۱ ماده، این سازمان از اختیارات قانونی تازه‌ای برخوردار شد (قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست، مصوب ۱۳۵۳/۳/۲۸) و از نظر تشکیلاتی نیز تا اندازه‌ای از ابعاد و کیفیت سازگار با ضرورت‌های برنامه‌های رشد و توسعه برخوردار شد.

اسکندر فیروز، مرداد سال ۱۳۵۶ از ریاست سازمانی که بنیان‌گذار آن بود، کناره‌گیری کرد. پس از آن تا پاییز سال بعد منوچهر فیلی ریاست دستگاه محیط زیست ایران را بر عهده داشت.

پس از انقلاب ۵۷ زمزمه‌هایی از تعطیلی این سازمان شنیده شد اما عده‌ای توانستند از عملی شدن این خواسته جلوگیری کنند.

اهداف و وظایف

مهم‌ترین اهداف سازمان به ترتیب اهمیت عبارتند از:

1. تحقق اصل پنجاهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به منظور حفاظت از محیط زیست و تضمین بهره‌مندی درست و مستمر از محیط زیست و همسو با توسعه پایدار.
2. پیش‌گیری و ممانعت از تخریب و آلودگی محیط زیست.
3. حفاظت از تنوع‌زیستی کشور، وسعت بخشیدن به منابع طبیعی.

وظایف اساسی

• مطالعه عوامل مخرب و آلاینده‌های مختلف محیط زیست
• به‌کارگیری فناوریهای سازگار با محیط زیست و ارائه دستورالعملهای زیست‌محیطی برای مکان‌یابی محل استقرار واحدهای صنعتی بزرگ، کشاورزی و سکونت‌گاه‌های انسانی
• شناسایی و تعیین زیستگاه‌های بحرانی با ارزش زیست‌بومی بالا
• گسترش همکاریهای منطقه‌ای و بین‌المللی در زمینه محیط زیست
• تهیه و تدوین ضوابط و استانداردهای زیست‌محیطی برای مدیریت و بهره‌برداری از منابع آب، خاک، هوا، مدیریت پسماندها و زباله‌های شهری، روستایی، صنعتی و کشاورزی، کنترل دخالت در اکوسیستمها بر حسب ظرفیتهای طبیعی آنها
• گسترش آگاهی زیست‌محیطی
• جمع‌آوری، نگهداری و نمایش گونه‌های گیاهی و جانوری از طریق ایجاد موزه‌ها و نمایشگاه‌های مختلف
• اعمال نظارت و دخالت قانونی برای پیشگیری و منع ورود آلاینده‌ها به منابع زیست‌محیطی

طرح‌های بین‌المللی سازمان

• طرح حفاظت از تالابهای ایران
• طرح حفاظت از زیستگاه درنای سیبری
• طرح حفاظت از یوزپلنگ آسیایی
• طرح توانمندسازی جمهوری اسلامی ایران در مواجه با اثرات تغییر اقلیم

روش هایی ساده برای حفاظت محیط زیست

آیا راهکارهایی وجود داره که بتونیم از محیط زندگی مون محافظت کنیم؟! در این جا به روش هایی ساده برای حفاظت از محیط زیست اشاره می کنیم:

• مراقب خرید های خود باشیم:

بسیاری از برندها حتی در حوزه ی مد و لباس به صنعت بازیافت توجه ویژه ای دارن و سعی می کنن کالاهایی که ارائه می دن رو به روشی تولید کنن که امکان بازیافت اون ها وجود داشته باشه. سعی کنید تا حد امکان سراغ برندهایی برید که به تعهدات شون در حفاظت محیط زیست عمل می کنن.

حفاظت محیط زیست

یا اگر می دونید بعضی شرکت ها با آزار حیوانات یا ایجاد آلودگی های زیست محیطی، اقدام به تولید کالا می کنن، می تونید با تحریم اون برندها و اطلاع رسانی به دیگران، تولیدکننده ها رو مجبور به تغییر الگوی تولیدات شون بکنید.

• کیسه ‌ی پارچه‌ ای فراموش نشه:

باور کنید کار سختی نیست! همیشه یه کیسه ‌ی پارچه ‌ای همراه تون باشه تا خریدتون رو داخلش بگذارید. اگر هم بدون قصد خرید از منزل خارج شدید و در راه خرید کردید، می تونید اون رو داخل کیف تون بگذارید. تا جایی که می شه باید از گرفتن کیسه های پلاستیکی خودداری کرد.

• تفکیک زباله:

بله شاید در نظر اول، تفکیک زباله کار سختی به نظر بیاد اما وقتی بدونیم این کار چه تاثیر بزرگی در بازیافت و حفاظت محیط زیست داره، می تونه جز عادات روزانه مون بشه؛ مهم نیست در آپارتمان محل زندگی مون دو تا سطل جداگونه برای زباله ی خشک و تر وجود داره یا نه؛ ما باید از خونه ی خودمون شروع کنیم و اطرافیان مون رو هم به این کار تشویق کنیم.

در محل کار یا محیط های دیگه ای هم که به اون رفت و آمد داریم، می تونیم تفکیک زباله رو به راحتی انجام بدیم. باور کنید همین دو سطل جداگونه، می‌تونه تغییرات مثبت و بی ‌حد و حصری رو در حفاظت محیط زیست ایجاد کنه.

• حواس مون به دورریزها باشه:

بخشی از وسایلی که ما اون ها را دور می ‌ریزیم، معمولا با کمی تغییر به شکلی دیگه قابل استفاده هستن. گاهی هم ممکنه برخی از لباس ‌هامون که هنوز نو و مناسب هستن، دیگه اندازه ‌ی ما نباشن. خب بهتر نیست جای دور انداختن، به کسانی که بهش نیاز دارن، بخشیده بشن؟!

• هفته ای یک بار گیاه خواری:

برای تولید محصولات حیوانی ۲ تا ۱۵ برابر بیشتر از محصولات گیاهی آب مصرف می شه. علاوه بر اون وقتی فقط یک روز در هفته گوشت نخورید، بعد از یک سال، میزان کاهش گازهای گلخونه ای از طرف شما تقریبا برابر می شه با بیرون نیاوردن اتومبیل تون از منزل، به مدت یک ماه! امکان نداره با یه روز در هفته، خللی در رژیم غذایی متداول تون پیش بیاد. پس جدی تر بهش فکر کنید!

حفاظت محیط زیست

• بلیط های الکترونیکی تهیه کنیم:

شاید به نظر شما این اقدام تاثیر چندانی در میزان مصرف کاغذ و هزینه های تولیدش نداشته باشه اما این طور نیست. کوچک ترین اقدامات هم اگر توسط جمع زیادی از انسان ها صورت بگیره، تاثیرات بی نظیری در حفاظت محیط زیست خواهد داشت.

• بانکداری الکترونیک رو دریابیم:

امروزه اکثر بانک ها در ایران، امکان بانک داری الکترونیکی رو برای مشتریان خودشون فراهم کردن. شما می تونید بدون نیاز به تردد در سطح شهر پشت کامپیوتر یا موبایل خود بنشینید و به راحتی کارهای بانکی تون رو انجام بدید. با این شیوه علاوه بر اینکه کاغذ بسیار کمتری مصرف می شه، با کم شدن رفت و آمد از آلوگی هوا هم کاسته می شه.

• دوچرخه سواری و پیاده روی:

وقتی با دوچرخه به محل کارتون تردد می کنید، یا مسیری رو پیاده قدم می زنید، شما به تنهایی، زمین رو از شر ۲۵۰ گرم کربن در ازای هر یک کیلومتر مسافت، راحت می کنید. علاوه بر اون دوچرخه سواری و پیاده روی ورزش های مناسبی برای سلامتی بیشتر هم هست.

• لوله هایی که نشتی دارن رو تعمیر کنیم:

شاید باورش سخت باشه اگر بدونیم وقتی یک لوله آب رو تعمیر و از نشتی اون جلوگیری می کنیم، بصورت میانگین از هدر رفت حدود ۴۰ هزار لیتر آب در سال جلوگیری کردیم! پس بهتره کوتاهی نکنیم.

• لامپ های کم مصرف استفاده کنیم:

استفاده از یک لامپ کم مصرف به جای یک لامپ معمولی باعث می شه تا ۷۵ درصد در مصرف انرژی برق صرفه جویی بشه.

• آب بدون بطری پلاستیکی:

بهتره برای مصرف آب به جای بطری های یک بار مصرف از قمقمه یا بطری های دائمی استفاده کنیم. با این روش به میزان زیادی از هدر رفتن آب داخل بطری های نیمه خورده، جلوگیری و زباله پلاستیکی کمتری هم به طبیعت تحمیل می شه.

تمام این ها اقدامات بسیار ساده و عملی هستن و هرکدوم از ما می تونیم بخشی یا تمام اون ها را انجام بدیم و از این طریق گام بزرگی برای حفاظت از محیط زیست و سیاره زمین برداریم. تصور کنید اگر هفت میلیارد نفر این توصیه ها رو انجام بدن شرایط زمین چقدر بهتر خواهد شد!

در پایان بهتره هفت نکته ای که نشنال جئوگرافیک پیشنهاد کرده رو با هم مرور کنیم. این پیشنهادات برای اینه که هر کس سهمی در بهتر شدن محیط زندگیش داشته باشه.

هفت نکته برای داشتن زمینی پاک:

1. در استفاده از کاغذ صرفه جویی کنید و سعی کنید کارهاتون را بدون کاغذ انجام بدید. به طور مثال تا حد امکان قبض‌ هاتون رو از طریق اینترنت پرداخت کنید. صرفه جویی در کاغذ در واقع به معنای کمتر بریده شدن درختان اطراف شماست که هر ساله هزاران هزار از اون ها برای تولید انواع کاغذهایی که در طول روز در اختیار شما قرار می‌ گیره تلف می‌ شن و در عین حال با این کار زباله و دی اکسید کربن کمتری تولید می‌ شه.
2. شما هم در ساخت و انبوه شدن جنگل ‌ها کمک کنید. کاشت هر نهال می‌تونه سال ‌های سال، هم خاطره خوشی برای شما و هم کمکی به محیط زیست تون باشه.
3. به انجمن‌ های حفاظت محیط زیست کمک کنید. اون ها با تلاش بی وقفه خود سعی در نجات زمین دارن.
4. در محل کارتون هم به سبز بودن زمین فکر کنید. از مدیر بخش تون بخواید که برنامه‌ ای ترتیب بده تا کاغذ کمتری مصرف شه. برای نوشتن از هر دو روی کاغذ استفاده کنید.
5. اگر به سفر رفتن فکر می ‌کنید حتما سفر با قطار رو در اولویت قرار بدید. تحقیقات نشون می ‌ده که دی اکسید کربنی که قطارها برای زمین تولید می‌ کنن ۴ تا ۱۵ درصد کمتر از هواپیماهاست. پس قطار رو فراموش نکنید.
6. در مصرف آب صرفه‌ جویی کنید. اسراف در آب می‌ تونه به ضرر زمین تموم بشه. وقت دوش گرفتن زمان مشخصی رو در نظر بگیرید و دقایق طولانی بی ‌دلیل زیر دوش نمونید و آب رو بی علت باز نذارید.
7. در محله خودتون جستجو کنید. می ‌تونید از همین هفته به محله تون برید و کمی کنکاش کنید و ببینید که سوپرمارکت‌ ها یا سایر مغازه‌ ها چطور زباله تولید می‌ کنند و چقدر می تونید به اون ها نکات مفید رو گوشزد کنید.

اتحادیه بین‌المللی حفاظت از محیط زیست که بیشتر با نام اختصاری «IUCN» شناخته می‌شه با هدف حفاظت ازمحیط زیست در سراسر زمین است. این شامل جمع‌آوری داده‌ها و تجزیه و تحلیل، بررسی، پروژه‌های درست، حمایت، لابی و آموزش و پرورشه. مأموریت IUCN تأثیرگذاری، تشویق، و کمک به جوامع سراسر جهان برای حفظ طبیعت و حصول اطمینان به این که هر گونه استفاده از منابع طبیعی و محیط زیست یک بهره‌گیری عادلانه و پایداره.

در نهایت بهترین راه کمک به زمین، می تونه لذت بردن از اون باشد. از خونه بیرون برید و انگیزه خودتون رو برای نجات این محیط زیبا، بیشتر کنید. فراموش نکنید که همواره می تونید با دانلود اپلیکیشن پاکزی و تفکیک زباله از مبدأ، به حفاظت از محیط زیست خودتون کمک زیادی بکنید.

حفاظت محیط زیست در سفرهای بین شهری:

متاسفانه بخش زیادی از زباله های تولیدی، شامل زباله هاییه که در مسافرت یا تفریح در طبیعت تولید می کنیم. کار به جایی رسیده که طبیعت گردهای واقعی که دغدغه های محیط زیستی دارن، از معرفی مکان های جدید و بکر به دیگران خودداری می کنن؛ چرا که به محض ورود گردشگرها، دیگه اثری از اون طبیعت ناب و بکر باقی نمی مونه و با کوهی از زباله مواجه می شیم. چه باید کرد؟

• کمترین زباله رو تولید کنیم:

می تونیم در سفرهامون از مواد، وسایل و مواد غذایی استفاده کنیم که کمترین زباله رو تولید کنه و تا جایی که می شه از ظرف ها و بطری های پلاستیکی استفاده نکنیم، چون آسیب هایی که مواد پلاستیکی به طبیعت وارد می کنن، جبران ناپذیر خواهند بود.

• زباله ها رو جمع آوری و به سطل زباله برسونیم:

تا جای ممکن زباله‌ هاتون رو تا شهر و به نزدیک ‌ترین سطل زباله منتقل کنید. شما می‌تونید با کمترین هزینه به مقدار نیاز کیسه زباله خریداری کنید و همیشه همراه خودتون داشته باشید تا اگر زباله ای تولید کردید، اون رو داخل کیسه زباله بریزید یا حتی اگه در مسیر زباله ای دیدید جمع آوری کنید تا در نزدیک ترین سطل زباله ای که مشاهده کردید بریزید.

• چهره طبیعت رو زشت نکنیم:

خیلی از ما زباله‌ های تر خودمون رو با فکر برگشت‌ پذیر بودن به طبیعت و قابل بازیافت بودن اون، در طبیعت رها می کنیم و چهره ی زیبای طبیعت رو به راحتی زشت می کنیم. بهتر نیست زباله ها رو در دو کیسه جداگونه بریزیم تا وقتی که به شهر رسیدیم اون ها رو داخل سطل های زباله مناسب قرار بدیم؟!

• هیچ اثری در طبیعت به جا نذاریم:

بهتره سعی کنیم همون طور که پا به طبیعت گذاشتیم، همون طور هم ازش خارج شیم، بدون تولید حتی یک زباله. البته ممکنه عده ای قبل از ما طبیعت رو آلوده کرده باشن و درست همین جاست که اگر ادعا می کنیم دغدغه ی زیست محیطی داریم، باید تا جایی که می تونیم به جمع آوری زباله های رها شده در طبیعت بپردازیم؛ چرا که زمین خونه ی ماست و ما در برابرش مسئولیم.

• در طبیعت اختلال و آلودگی ایجاد نکنیم:

چرا وقتی می تونیم در طبیعت از صدای پرنده ها، حیوون ها، رودخونه، آبشار، باد و حتی صدای برگ ها هم لذت ببریم، با سر و صدا و بلند کردن موزیک، این آرامش رو به هم بزنیم؟! بهتره بدونیم که این کار باعث اختلال در حیات وحش می شه.

• یادگاری ممنوع:

بهتره خاطرات مون رو با عکاسی ثبت کنیم و از برداشت هر گونه نمونه جانوری، گیاهی، زمین شناختی یا رسوبات و فسیل ها خودداری کنیم؛ چرا که برداشت هر تکه ازون ها چرخه ی اکوسیستم رو بر هم می زنه.

• از تخریب گران طبیعت حمایت نکنیم:

اگر در طول سفر با افرادی مواجه شدیم که از عناصر طبیعت برای درآمدزایی استفاده می کنن، به هیچ وجه از اون ها خرید نکنید و دلیلش رو هم عنوان کنید.

• در طبیعت از مسیر تردد استفاده کنیم:

در رفت‌ و آمدهای خود به طبیعت بهتره سعی کنیم از مسیرهایی تردد کنیم که کم ترین آسیب و فرسایش رو به طبیعت بزنه؛ مسیرهایی که قبلا از اون ها استفاده شده.

• با مطالعه و آگاهی سفر کنیم:

برای برنامه های سفر باید مسئولیت ‌پذیر باشیم و کمی درباره ‌ی منطقه‌ ای که قراره بهش سفر کنیم مطالعه کنیم تا با گونه های مختلف گیاهی و جانوری اون منطقه آشنا شیم و اگر مراقبت ویژه ای لازم هست، حواسمون باشه و به همسفرهامون هم اطلاع بدیم تا مبادا گونه های نایاب رو از بین ببریم. و در نهایت این که طبیعت در سفر میزبان ماست؛ پس باید تمام تلاش مون رو بکنیم که میهمان خوبی باشیم و به حقوق میزبان احترام بذاریم.

ضرورت حفاظت از محیط زیست

حفاظت از موجودات زنده، به دلایل زیر ضروریست:

• حفظ زنجیرهٔ حیات: آسیب به محیط زیست، زنجیرهٔ حیات را دچار آسیب‌های جبران‌ناپذیری خواهد کرد.
• گنجینه درمانی: در آمازون، هند، آسیای جنوب شرقی و چین از گیاهان به منظور درمان استفاده می‌شود.
• انباری وسیع: طبیعت مخزن بزرگ مواد خوراکی است که هنوز چندان مورد استفاده قرار نگرفته‌است.
• معدنی برای صنعت: نشاسته‌ها، شیره بعضی از نباتات، روغن‌های گیاهی، چربی‌های گیاهی یا حیوانی، مدت‌هاست که کاربرد صنعتی دارند.