تأثیرات انسان بر محیط زیست

در این مقاله به بررسی تأثیرات انسان بر محیط زیست می پردازیم . انسانها در طی سالیان گذشته به شدت به صورت خواسته یا نا خواسته به محیط زیست خود آسیب رسانده اند.این بی دقتی باعث به خطرافتادن محیط زیست ما شده .برای جلوگیری از آسیب بیشتر بهتر است تأثیرات انسان بر محیط زیست و عوامل موثر در ایجاد آن را بشناسیم،تا بتوانیم از شدت آسیب به هر یک از این اعضای تشکیل دهنده محیط زیست بکاهیم.

تعریف محیط زیست

محیط زیست عبارت ترکیبی از دانش‌های متفاوت در علم است. محیط زیست شامل مجموعه‌ای از عوامل زیستی و محیطی در قالب محیط زیست و غیر زیستی (فیزیکی، شیمیایی) است که بر زندگی یک فرد یا گونه تأثیر می‌گذارد و از آن تأثیر می‌پذیرد. امروزه این تعریف غالباً به انسان و فعالیت‌های او مرتبط می‌شود و می‌توان محیط زیست را مجموعه‌ای از عوامل طبیعی کرهٔ زمین، همچون هوا، آب، اتمسفر، صخره، گیاهان و غیره، که انسان را احاطه می‌کنند، خلاصه کرد.

تفاوت محیط زیست با طبیعت در این است که تعریف طبیعت شامل مجموعه عوامل طبیعی، زیستی و غیر زیستی می‌شود که منحصراً در نظر گرفته می‌شوند، در حالی که عبارت محیط زیست با توجه به برهم‌کنش‌های میان انسان و طبیعت و از دیدگاه بشر توصیف می‌شود.

تخریب محیط زیست توسط انسان

عوامل مؤثر در ایجاد محیط زیست

تنوع آب و هوایی و تنوع شرایط اقلیمی، نوع خاک، اختلاف ارتفاع و نا همواری‌ها عوامل ایجاد محیط زیست هستند.

زیستگاه‌های جهان

سطح کرهٔ زمین به ‌طور کلی به ۴ بخش تقسیم می‌شود که عبارت‌اند: از سنگ ‌کره (لیتوسفر)، آب ‌کره (هیدروسفر)، هواکره (اتمسفر) و بیوسفر. بعضی از دانشمندان یخ‌کره را نیز جزء این تقسیم‌بندی می‌دانند. هر کدام این بخش‌ها شامل اکوسیستمهایی گوناگون هستند که به ‌طور کلی محیط زیست را تشکیل می‌دهند.

• زیستگاه‌های مرز بین خشکی و دریا
• زیستگاه‌های اصلی خشکی
• زیستگاه‌های اصلی هواکره
• بیوسفر

تأثیرات انسان بر محیط زیست

تقریباً تمامی عوامل تشکیل‌دهندهٔ محیط زیست تحت تأثیر فعالیت‌های انسان قرار گرفته‌اند.

خاک

یکی ازعوامل ایجاد محیط زیست خاک است.مهم‌ترین آثار فعالیت‌های انسان بر خاک عبارت اند از: مسمومیت و فرسایش که موجب تخریب و کاهش توان زمین‌ های زراعی می‌شوند. به‌ طور کلی فرسایش خاک پدیده‌ای طبیعی است که به وسیلهٔ عواملی چون باد، رواناب‌ های سطحی و تغییرات دما انجام می‌گیرد. با این حال ، فعالیت‌های انسان از جمله زراعت مفرط، آبیاری زمین‌های زراعی، محصولات تک ‌کشتی ، چریدن بیش از حد دام‌ها در مراتع، جنگل‌ زدایی و بیابان ‌زایی باعث از بین رفتن تعادل موجود میان روند تخریب و ایجاد خاک ، و در نهایت آلودگی آن می‌شوند.

مسمومیت خاک می‌تواند در اثر افزایش نمک‌های خاک توسط ماشین‌آلات کشاورزی یا آلودگی مستقیم آن توسط افراد یا کارخانه‌ها به ایجاد شود. در این صورت خاک ناحاصلخیز و حتی سمی برای برخی گیاهان می‌شود.

آب

طبق سازمان همکاری اقتصادی و توسعه، مهم‌ترین تأثیرات فعالیت‌های انسان بر روی آبها در سه مورد خلاصه می‌شود.مصرف بیش از حد آب،از بین رفتن منابع آب و آلودگی آب‌های سطحی و زیرزمینی.امروزه تأمین آب شیرین برای بعضی کشورها یک بحران جدی محسوب می‌شود.

بر اساس گزارش‌های این سازمان در سال ۲۰۰۱، در صورت عدم اقدامات مناسب، در سال ۲۰۳۰ ۳٫۹ میلیون نفر دچار این بحران خواهند شد. قابل توجه ‌است که این بحران خود با روند کنونی افزایش جمعیت اوج نیز خواهد گرفت.گرم شدن زمین نیز در از بین رفتن منابع آب به خصوص در مناطقی چون آسیای مرکزی، آفریقای شمالی و دشت‌های بزرگ ایالات متحده نقش می‌دارد.

کیفیت آب‌ها نیز بحران دیگری است که برخی کشورها در پیش رو دارند. میزان آلودگی برخی آب‌ها و روند افزایش آن در بسیاری از نقاط کرهٔ زمین بسیار نگران‌کننده می‌باشد. آب‌های سفره‌های زیرزمینی و رودها و دریاچه‌ها منابع مهم تأمین آب شیرین هستند که مستقیماً در معرض آلودگی توسط فعالیت‌های انسان قرار دارند. آلودگی دریاها نیز علاوه بر دخالت مستقیم انسان، تحت تأثیر آلودگی آب‌های شیرین و چرخهٔ آب می‌باشد.

تاثیر انسان بر آلودگی محیط زیست

علل آلودگی آب‌ها ممکن است فیزیکی یا شیمیایی باشند:

• آلودگی فیزیکی همچون آلودگی گرمایی (مصرف آب برای خنک کردن دستگاه‌های صنعتی که موجب افزایش دمای آب و در نهایت از بین رفتن برخی گونه‌های گیاهی یا جانوری می‌شود) یا رادیواکتیو (در اثر حوادث هسته‌ای).
• آلودگی‌های شیمیایی بسیار گوناگون می‌باشند و می‌توانند در اثر ورود مواد شیمیایی حاصل از کارخانه‌ها، کشاورزی یا فاضلاب‌های شهری به درون آب باشد. مصرف مواد شیمیایی ضد آفت در کشاورزی از علل مهم آلودگی آب‌های زیرزمینی یا سطحی است که مستقیماً موجب مرگ بسیاری از گونه‌ها می‌شود.همچنین، مصرف کودهای نیتراتدار و فسفاتدار موجب افزایش این عناصر در آب‌ها می‌شود. در نتیجه، باکتری‌ها و جلبک‌های سطح آب که از این مواد تغذیه می‌کنند به سرعت رشد می‌کنند و زیاد می‌شوند و موجب کمبود اکسیژن محلول در آب و در نتیجه مرگ اغلب گونه‌های ساکن زیر آب می‌شوند.

آلودگی توسط فلزات سنگین چون جیوه، آرسنیک، سرب و روی نیز که حاصل از فعالیت کارخانه‌هاست طی زنجیره‌های غذایی انباشته می‌شود و جان بسیاری از جانوران و نیز انسان را تهدید می‌کند.

آلودگی آب‌ها همچنین موجب بارش‌های اسیدی می‌گردد که برای محیط زیست سمی می‌باشند. آلودگی توسط هیدروکربنها (همچون نفت)، پلی‌کلروبی‌فنیلها (که سمی و سرطان‌زا هستند) و سایر مواد شیمیایی چون انواع داروها، مواد شوینده… نیز مثال‌های دیگری از آلودگی شیمیایی آب‌ها هستند.

هوا

آلودگی هوا عبارت است از ورود مستقیم یا غیر مستقیم هر عنصری توسط انسان یا عامل طبیعی که احتمال ایجاد اثرات نامطلوب بر سلامتی انسان و محیط زیست را داشته باشد. انواع آلودگی‌های هوا عبارت‌اند از:

• گازهای شیمیایی سمی که غالباً حاصل واکنش‌های سوختن هستند:
  • اوزون، که وجودش در لایه‌های پایینی هواکره تأثیرات خطرناکی بر سلامتی جانداران دارد.
  • گازهای حاصل از سوختن چون دی‌اکسید گوگرد، اکسیدهای ازت، مونوکسید کربن، سولفید هیدروژن و بعضی گازهای گلخانه‌ای.
• گرد و غبار و ذرات معلق در هوا
• گازهای گلخانه‌ای همچون دی‌اکسید کربن، متان و فلوئوروکربنها.
• فلزات سنگین همچون آرسنیک، سرب، روی، مس، کروم، جیوه و کادمیوم که در اثر فعالیت‌های صنعتی وارد هوا می‌شوند.

سال‌ها بهره برداری بدون ملاحظه از طبیعت توسط انسان‌ها منجر به تأثیراتی شده است که اکنون با آن‌ها مواجه هستیم. واقعیت این است که در تلاش برای بهبود زندگی بقای خود را در معرض خطر قرار داده‌ایم.هوا یکی از عوامل ایجاد محیط زیست است که انسان ها موجب آلودگی آن شده اند.

تغییرات اقلیم

رودخانه‌ها از دیرباز نقش مهمی در بقای بشریت ایفا کرده‌اند و بسیاری از آن‌ها توسط یخچال‌ها تغذیه می‌شوند. گرمایش جهانی باعث افزایش دمای زمین به خاطر آزاد شدن گازهای گلخانه‌ای مانند کربن دی اکسید و متان از صنایع و خودرو‌ها می‌شود. این پدیده باعث افزایش سرعت آب شدن یخچال‌ها شده است.

حتی یخچال‌های قطب نیز در حال ذوب شدن هستند و سرعت ذوب شدن یخچال‌ها از سرعت تشکیل آن‌ها پیشی گرفته است. این منجر به افزایش سطح آب دریا می‌شود و خطر غرق شدن مناطق پایین دست را به همراه دارد. مناطقی مانند بنگلادش، قسمت‌هایی از آفریقا و حتی شهرهای بزرگی مانند لندن و نیویورک ممکن است در صورت ادامه این روند به زیر آب فرو بروند!

سوراخ شدن لایه اوزون

استراتوسفر دارای لایه اوزون است که از ما در مقابل اشعه‌های ماورای بنفش خطرناک خورشید محافظت می‌کند. قرار گرفتن در معرض این اشعه‌ها می‌تواند منجر به بروز سرطان پوست و آب مروارید شود. ولی، لایه اوزون مانع ورود اشعه‌های خطرناک خورشید به اتمسفر زمین می‌شود.

کلروفلوئوروکربن‌ها که مواد شیمیایی ساخته دست انسان هستند و در افشانه‌ها، تجهیزات سرد سازی و فوم‌ها وجود دارند، با ورود به اتمسفر باعث سوراخ شدن لایه اوزون می‌شوند. در قطب جنوب لایه اوزون سوراخ شده است که باعث ایجاد نگرانی زیادی در سرتاسر جهان شده است. به خاطر سوراخ شدن لایه اوزون در اتمسفر فوقانی، زمین اشعه ماورای بنفش بیش از حد دریافت می‌کند.

این برای درختان و گیاهان و حیوانات و انسان‌ها که به گیاهان وابسته هستند خطرناک می‌باشد. افزایش سطح ورود اشعه‌های ماورای بنفش خورشید می‌تواند منجر به مرگ فیتوپلانکتون‌ها شود که ترکیب مهمی در چرخه غذایی اقیانوسی به شمار می‌روند.

آلودگی

تأثیرات انسان بر محیط زیست در ایجاد آلودگی ها هم موثر است. صنعتی سازی برجسته‌ ترین قسمت پیشرفت انسان بوده است. ولی، با افزایش صنایع مقدار گازهای سمی که وارد اتمسفر می‌شوند نیز افزایش یافته است. صنایع میلیون‌ها بشکه ضایعات وارد دریاها و رودخانه‌ها می‌کنند. برخی از حلال‌های صنعتی به آب‌های زمینی می‌رسند و آن‌ها را تا حدی آلوده می‌کنند که دیگر قابل استفاده نیستند.

استفاده زیاد از کود‌های شیمیایی و آفت کش‌ها در حال نابود کردن طبیعت و از بین بردن حیوانات است. در کنار آلودگی هوا، وسایل نقلیه باعث آلودگی صوتی نیز می‌شوند که منجر به افزایش استرس، اضطراب و مشکلات مربوط به شنوایی می‌شود. آلودگی آب باعث کاهش گونه‌های دریایی مختلف شده است و برخی گونه‌ها در معرض انقراض قرار دارند. بروز بیماری‌های تنفسی قیمت دیگری است که برای آلوده کردن هوا و بطور کلی آلودگی محیط زیست می‌پردازیم. تنفس مواد سمی خطر ابتلا به بیماری‌های خطرناکی مانند سرطان را افزایش می‌دهد.

جنگل زدایی یکی از تأثیرات انسان بر محیط زیست

افزایش آلودگی، صنعتی سازی و نیاز به زمین برای توسعه شهرها باعث شده است ،انسان‌ها به طور خودخواهانه اقدام به قطع درختان کنند. جنگل‌ها نه تنها خانه تعداد زیادی از جانوران هستند بلکه همچنین در چرخه آب نیز اهمیت بالایی دارند.

ریشه گیاهان خاک را کنار هم نگه می‌دارد و مانع فرسایش خاک می‌شود. پوشش جنگلی جهان به نصف مقدار آن در 11000 سال گذشته کاهش پیدا کرده است. بین تنها سال‌های 1990 تا 2000، از بین رفتن جنگل‌های طبیعی سالانه برابر 16 میلیون هکتار بود. جنگل زدایی با چنین سرعتی تبدیل به یکی از عمده مسائل طرفداران محیط زیست در سرتاسر جهان شده است. تنوع زیستی نقش بسیار مهمی در حفظ حیات کره زمین ایفا می‌کند.

انقراض گونه‌ها بعلت تأثیرات انسان بر محیط زیست

تنوع و وابستگی موجودات زنده به همدیگر منجر به تکامل دنیا شده است. انسان‌ها درست از زمان به دست آوردن توانایی شکار در حال کشتن حیوانات بوده‌اند. اگرچه در آن زمان‌ها شکار کردن ابزاری برای بقاء بود ولی، انسان‌ها حتی بعد از یاد گرفتن کشت محصولات کشاورزی نیز به این روند ادامه داده‌اند. شکار غیر قانونی و سود جویانه حیوانات باعث شده است برخی گونه‌ها در معرض انقراض قرار بگیرند.

در کنار شکار، فعالیت‌های انسانی مانند آلودگی زیست محیطی و جنگل زدایی منجر به انقراض تعداد زیادی از حیوانات و گیاهان به خاطر از بین رفتن زیستگاه آن‌ها شده است.

چگونه اکوسیستم‌های آسیب دیده را بهبود بخشیم ؟

• قانون گذاری‌های شدید و سخت گیرانه. صنایع مسئول آلودگی هوا و آب باید به شدت مجازات شوند.
• ایجاد مناطق حفاظت شده حیات وحش. گونه‌های خاص در معرض انقراض باید تحت پوشش گونه‌های حفاظت شده قرار گیرند.
• پرورش دادن گونه‌های خاص و آزاد کردن آن‌ها در طبیعت به طوریکه بتوانند در زیستگاه خود زندگی کنند.
• حفظ و ایجاد زیستگاه‌های مناسب.
• کاشت هر چه بیشتر درخت. احیای جنگل‌ها می‌تواند به اجتناب از بیابان زایی زمین کمک کند.
• ایجاد آگاهی
• حذف گونه‌های خارجی می‌تواند به رشد گونه‌های بومی گیاهان کمک کند.
• پاکسازی رودخانه‌ها، تالاب‌ها و دریاچه‌ها.
• عدم استفاده از کیسه‌های پلاستیکی
• بازیافت
• کاهش مصرف کودهای شیمیایی و آفت کش‌ها
• استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی، انرژی بادی و غیره
• محدود کردن استفاده از وسایل نقلیه شخصی

اگرچه ما بیش از حد از این سیاره بهره برداری کرده‌ایم ولی، می‌توانیم با دنبال کردن قواعد خاص به توقف تخریب محیط زیست کمک کنیم. ایجاد آگاهی درباره وظایف و مسئولیت‌های شهروندان نیز از اهمیت مساوی برخوردار است. اکنون که می‌دانیم تأثیرات انسان بر محیط زیست و عوامل ایجاد محیط زیست  چگونه باعث تخریب آن شده است، نباید دست روی دست گذاشت و همگی باید در جهت توقف این روند تلاش کنیم. هر یک از ما می‌توانیم نقش ارزشمندی در جهت حفظ محیط زیست داشته باشیم.